Berat - Staro lice Albanije

Berat, živopisan grad smešten u južno-centralnom delu Albanije je verovatno najlepši grad ove zemlje. Ovaj veličanstveni, dobro očuvani otomanski grad, sa jedinstveno lepim donjim gradom i srednjovekovnim područjem citadele na vrhu brda, smatraju takođe jednim od najlepših gradova na Balkanu. Zahvaljujući mnogobrojnim prozorima koji ukrašavaju stare kuće sa pogledom na grad, Berat je poznat kao „grad hiljadu prozora" i 1961. godine je proglašen Gradom - Muzejem. Berat leži na obroncima divlje planine Tomori /2146 metara/, odakle, sa nadmoćnog uzvišenja, dominira gradska tvrđava. Berat leži i na desnoj obali reke Osum, koja je isklesala 915 metara duboku klisuru, kroz krečnjačku stenu zapadnog dela doline, čineci prirodno vrletno utvrđenje, oko koga je, na nekoliko rečnih terasa, nikao grad. Berat je jedno od najstarijih naselja u Albaniji, sa najranijim tragovima života koji potiču iz perioda od 2600 do 1800 godina pre nove ere. Grad Berat je nastao od dva utvrđenja sa obe strane reke Osum i krasi ga 40 vizantijskih crkava i 30 dzamija.

Berat obuhvata raznoliko bogatstvo predivnih građevina visoke arhitektonske i istoriijske vrednosti. Berat i okolina ima 117 spomenika Prve kategorije i 460 spomenika Druge kategorije, uključujući crkve, džamije, kuće, mostove, tvrđave i drugo. U starom delu grada se nalazi oko 20 crkava /većinom iz 13. veka/ i jedna džamija, koja je služila turskom garnizonu. Istorijski deo Berata obuhvata citadelu i tvrđavu, pod lokalnim imenom Kalaja, čiji je veći deo izgrađen u 13. veku, iako ona originalno potiče iz 4. veka pre n.e. Na području tvrđave - citadele Berata se nalaze vizantijske crkve, sagrađene uglavnom u 13. veku, od kojih je nekoliko ukrašeno veličanstvenim freskama i ikonama - Crkva Svete Trojice. Izgradnja Stare Varošu - kvarta Mangalem je započeta tokom 11. i 12. veka. Danas većina kuća u Mangalemu potiče iz 18. i 19. veka. Kvart Mangalem ima oblik piramide i poznat je po mnoštvu prozora. Ovaj deo Berata takođe odlikuju uzane, skrivene uličice, koja daju draž i lepotu ovom inače lepom gradu. Slično Menagalemu, kvart Gorica je takođe nastao tokom 11. i 12. veka. Gorica se sastoji od mnogo kuća sa po jednom porodicom, koje su spomenici kulture, kao i od dve stare pravoslavne crkve - Crkve Svetog Spiridona i Crkve Svetog Tome.

Utvrđeno naselje grčkog plemena Desareta potiče iz 6. veka p.n.e. Osvojili su ga Rimljani u 2. veku p.n.e. Livije opisuje Antiparteu kao dobro utvrdjeni grad Epirske Makedonije u južnom delu Ilirije u uskom planinskom prolazu, koji su Rimljani osvojili i spalili. Grad je postao deo nestabilne granice Vizantijskog Carstva posle pada Rimskog Carstva, koji je, kao i ostatak Balkanskog poluostrva, stradao od stalnih napada Slovena i drugih „varvarskih" plemena. Tokom vizantijske uprave, grad je bio poznat kao Pulcheriopolis po vizantijskoj carici Pulheriji /Pulcheria/ iz 5. veka. Berat su osvajali Bugari, Vizantinci, Sicilijanci i Srbi, da bi ga konačno zauzeli Turci 1450. godine, pod čijom vlašću ostaje do 1912. godine i nosi ime Arnavud Belgrad. Od novembra 1944. godine u Beratu, kao i u čitavoj Albaniji, počinje duga diktatura Envera Hodže.

Naziv Berat je nastao od turskog izraza starijeg naziva Bel(i)grad, što na slovenskom jeziku znači "beo grad", odnosno Beograd/, po kojem je bio poznat u grčkim, latinskim i slovenskim dokumentima, tokom srednjeg i kasno-srednjovekovnog doba. U 17. veku je Berat bio glavni centar trgovine i zanatstva Otomanskog Carstva na Balkanu, sa posebno čuvenim majstorima rezbarstva. Na vrhu grada Berata je tvrdjava koju su u 13. veku obnovili Vizantinci, sa koje se pruža pogled daleko na dolinu krivudave reke i snegom pokrivene planinske vrhove.

U okviru gradskih zidina Berata se nalazi Onofrijev Muzej, gde su izložene slike i ikone Onofrija, izvanrednog grčkog slikara i umetnika, koji je stvarao na teritorijama koje danas pripadaju Grčkoj, Albaniji i Makediji, u okvirima nekadašnje Ohridske arhiepiskopije. Neki od najstarijih i najimpresivnijih religioznih rukopisa na svetu, Purpurni Kodeks iz Berata, iz 6. veka, kao i Zlatni Kodeks iz Berata, koji potice iz 9. veka, napisani na grckom jeziku i majstorski ukraseni srebrnim i zlatnim slovima u Beratu se danas cuvaju u Centralnom Nacionalnom Arhivu u Tirani.

Prema legendi o istoriji Berata, planina Tomori je bila veliki džin koji se borio protiv svoga brata Shpiraga /takodje personifikacije obližnje planine/ za ljubav mlade devojke. Mada su obojica bila naoružana i borila se podjednakom snagom, obojica su u borbi poginula. Legenda dalje kaže da su suze pune tuge devojke ciju ljubav su braca tražila, padale u dubinu i stvorile reku Osum. Devojka se, kaže na kraju legenda, pretvorila u veliku stenu, od koje je nastala tvrđava Berata.

Berat je najtopliji grad u Albaniji, mnogo topliji od ostalog Mediterana. Stari deo Berata je deo UNESCO svetske kulturne baštine od jula 2008. godine.